Kiedy na emeryturę

Jeszcze tylko przez rok można korzystać z szansy przejścia na wcześniejszą emeryturę. Potem prawo do niej zachowają tylko nieliczni. Dla pozostałych przyszłych emerytów data 1 stycznia 2008 roku jawi się jako wielka niewiadoma. Ustawa emerytalna określa co prawda ogólne zasady przyznawania i obliczania emerytur na nowych zasadach, ale może się zmienić jeszcze wielokrotnie. Brakuje również przepisów przejściowych np. zapowiadanej od 1998 roku ustawy o emeryturach pomostowych, która wypełniłaby lukę po dotychczasowych uprawnieniach dla osób pracujących w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Ci, którzy mają szansę przejść na świadczenie w obniżonym wieku, coraz częściej zastanawiają się jednak czy im się to opłaca. A jeśli tak, to w jaki sposób wybrać najkorzystniejszy moment.

Szczęśliwie urodzeni

Przy podejmowaniu takiej decyzji trzeba wziąć pod uwagą kilka czynników. Przede wszystkim czy i do kiedy zachowamy uprawnienia do wcześniejszej emerytury. Zależy to w pierwszej kolejności od roku urodzenia. Osoby z najstarszej wymienionej w ustawie grupy wiekowej generalnie zachowują wszystkie dotychczasowe prawa związane z emeryturą. Zostanie ona obliczona według obecnie stosowanego wzoru uwzględniającego lata pracy, podstawę wymiaru i kwotę bazową. W ich przypadku nie jest istotny moment, w którym wystąpią o emeryturę.

Inaczej jest z osobami nieco młodszymi, z grupy urodzonych między 1948 a 1969 rokiem. Zachowują one prawo do emerytury tylko wówczas, jeśli wymagane warunki spełnią do końca 2007 roku. Dotyczy to zarówno uprawnień do wcześniejszej emerytury dla kobiet z 30-letnim stażem pracy, tych z orzeczoną całkowitą niezdolnością do pracy, jak i wynikających z zatrudnienia w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze.

Po tej dacie, jeśli nie zmienią się przepisy, swoje przywileje utrzymają tylko górnicy.

Dodatkowy staż

Druga sprawa, na którą trzeba zwrócić uwagę wybierając moment przejścia na emeryturę, to czynniki jakie wpływają na jej wysokość. Każdy dodatkowy przepracowany rok podwyższa nasze świadczenie. Warto wiedzieć, że nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zniosła wymóg rozwiązania umowy o pracę w celu przyznania prawa do emerytury. Osoba spełniająca warunki wiekowe i stażowe uzyska do niej prawo, ale do czasu rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, u którego jest zatrudniona przed dniem nabycia prawa do emerytury wypłata świadczenia zostanie wstrzymana. Nie warto więc rezygnować ze stabilnego zatrudnienia, zwłaszcza przynoszącego wysokie wynagrodzenia. Co prawda po rozwiązaniu stosunku pracy i złożeniu wniosku o emeryturę, można znowu podjąć pracę, ale zarobki, jakie można z tego tytułu osiągnąć bez obniżenia świadczenia są - w przypadku kobiet przed 60. i mężczyzn przed 65 rokiem życia - ustawowo ograniczone. Poza tym nikt nie może nam zagwarantować, że pracodawca, z którym już rozwiązaliśmy stosunek pracy, by przejść na emeryturę, zechce go z nami nawiązać ponownie na tych samych zasadach. Ucieczka na wcześniejszą emeryturę może być za to rozwiązaniem dla tych, którzy są niepewni dalszego zatrudnienia.

Mogą na niej skorzystać również osoby dotychczas pobierające zasiłki i świadczenia przedemerytalne (oczywiście jeśli spełnią wymagane warunki, by taką emeryturę otrzymać), bo dzięki temu mają szansę na wyższą kwotę wypłacaną co miesiąc. Osoby takie, podobnie jak znaczna część pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy, nie powinny się jednak spodziewać, że suma przekazywana przez ZUS będzie znacząco wyższa, jeśli nie przedstawią do obliczenia emerytury innej dokumentacji płacowej niż ta, na podstawie której została obliczona renta lub świadczenie przedemerytalne. Trochę poprawiły ich sytuację tegoroczne wyroki Sądu Najwyższego, ale nie w każdym przypadku.

Spekulacje nad "bazówką"

Trzeci bardzo ważny czynnik, jaki może być brany pod uwagą przy wyborze momentu przejścia na wcześniejszą emeryturę, to wysokość kwoty bazowej. Co roku zmienia się ona z dniem 1 marca. W ostatnich latach rosła, ale nie ma żadnej gwarancji, że ta obowiązująca od 2007 roku, będzie wyższa od obecnej. Jeśli nie jesteśmy pewni, jakie rozwiązanie będzie korzystniejsze - emerytura przyznana według nowej czy dotychczasowej kwoty bazowej, możemy poczekać z wnioskiem do lutego. Wysokość kwoty bazowej na następne 12 miesięcy prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza mniej więcej w połowie tego miesiąca. Jeśli okaże się, że wyższa będzie dotychczasowa kwota bazowa, korzystniej złożyć wniosek emerytalny jeszcze w lutym (najpóźniej w przedostatnim dniu, bo emerytura przysługuje od dnia następnego po złożeniu wniosku). Jeśli korzystniejsza będzie nowa bazówka, można z tym poczekać do maca.

Pamiętaj o prawie do przeliczenia

Dwie uchwały Sądu Najwyższego z 15 lutego i 20 lipca bieżącego roku otwierają przed nami nowe możliwości przechodzenia na emeryturę i obliczania jej wysokości. Pozwalają uzyskać wyższe niż dotychczas świadczenie osobom, które bezpośrednio przed złożeniem wniosku o emeryturą pobierały renty lub świadczenia przedemerytalne.

Do tej pory ich emerytura mogła zostać obliczona w całości z nowej kwoty bazowej tylko wówczas, kiedy w momencie składania wniosku dostarczyły zaświadczenia o wynagrodzeniach z 10 kolejnych z ostatniego 20-lecia przed złożeniem wniosku lub 20 dowolnie wybranych lat, przy czym przynajmniej jeden rok musiał być inny niż ten na podstawie którego ZUS obliczył poprzednie świadczenie. Teraz podstawa wymiaru emerytury może zostać obliczona z podstawy wymiaru dotychczas pobieranego świadczenia i nowej kwoty bazowej. Co więcej na wniosek ZUS przelicza emerytury osób, które ustalił wcześniej automatycznie z podstawy renty lub świadczenia na niekorzystnych zasadach - czyli ze starej bazówki (jeśli osoba zainteresowana nie wskazała innego okresu). Warunkiem jest skompletowanie zarobków 10 lub 20 lat. Taką możliwość mają zarówno osoby na emeryturach wcześniejszych lub starające się o nie, jak i te uprawnione do normalnej emerytury.

Jednak nie dla każdego takie przeliczenie z nowej kwoty bazowej może być korzystne. Za przykład może posłużyć pani Maria Pawlicka z Katowic. Pobierała rentę i to jej podstawa oraz stara kwota bazowa posłużyła ZUS-owi do obliczenie jej emerytury w 2001 r. Ponieważ udało jej się zdobyć zaświadczenia o zarobkach z dodatkowych lat pracy, w sierpniu br. złożyła wniosek o ponowne ustalenie wysokości podstawy wymiaru emerytury, powołując się na uchwałę SN z 15 lutego 2006 roku.

- Poprzednio moja emerytura była obliczona tak jak renta z 5 kolejnych lat. Tym razem ZUS przedstawił mi symulację wszystkich możliwych opcji przeliczenia emerytury - mówi nasza Czytelniczka. - Wziął pod uwagę różne opcje, ale za każdym razem wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia obliczany na podstawie moich średnich wynagrodzeń był dużo niższy niż ten, który posłużył do wyliczenia renty.

Nawet jednak w takiej sytuacji, gdy wskaźnik jest niższy, po pomnożeniu go przez nową kwotę bazową, świadczenie może okazać się wyższe od poprzedniego i takie ZUS musi wypłacić (inaczej niż przy przeliczeniach na podstawie art. 111 ustawy emerytalnej). W tym wypadku jednak dysproporcja była tak duża (ponad 25 proc.), że nie zniwelował jej nawet wzrost kwoty bazowej. Po uwzględnieniu waloryzacji, emerytura obliczona z podstawy wymiaru renty i starej kwoty bazowej (666,96 zł) okazała się wyższa niż ustalona z nowej podstawy i kwoty bazowej z 2001 r. (1683,27 zł), kiedy pani Maria uzyskała prawo do emerytury.

Przypomina Przemysław Przybylski, rzecznik prasowy centrali ZUS w Warszawie

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r.

Mogą złożyć wniosek o emeryturę w wieku obniżonym, jeśli spełnią następujące kryteria:

kobiety: - ukończą 55 lat i udowodnią co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy lub

- ukończą 55 lat, udowodnią przynajmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, i zostaną uznane za całkowicie niezdolne do pracy

mężczyźni: - ukończą 60 lat, udowodnią przynajmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz zostaną uznani za całkowicie niezdolnych do pracy.

Dodatkowym ograniczeniem jest to, że ostatnio przed złożeniem wniosku o emeryturę trzeba być pracownikiem (lub przynajmniej przez 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu pozostawać w stosunku pracy, jeśli składa się wniosek pobierając zasiłek dla bezrobotnych lub dobrowolnie kontynuuje ubezpieczenie). Tego warunku nie muszą spełnić osoby, które przez cały okres wymagany do przyznania emerytury pozostawały w stosunku pracy (np. kobieta 55-letnia, która prowadzi obecnie własną firmę, ale przez 30 lat była pracownikiem lub 20 lat jeśli jest całkowicie niezdolna do pracy).

Urodzeni przed 1 stycznia 1949 roku mają również zagwarantowaną możliwość przechodzenia na wcześniejsze emerytury w wieku obniżonym na podstawie innych przepisów. Dotyczy to inwalidów wojennych i wojskowych, kombatantów, pracowników urzędów państwowych, pracowników samorządowych, żołnierzy przymusowo zatrudnionych w kopalniach węgla i uranu, kamieniołomach i batalionach budowlanych, nauczycieli akademickich, pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, twórców, artystów i osób uprawnionych do renty z tytułu wypadku przy pracy, w drodze do niej lub powrotnej, albo wskutek choroby zawodowej.

Bez względu na wiek o emeryturę mogą się starać:

nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mający 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, oraz

posłowie i senatorowie, którzy do 31 grudnia 1997 r. spełnili warunki do przyznania świadczenia, tj. udowodnili okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 30 lat - dla kobiet i co najmniej 40 lat - dla mężczyzn,

osoby opiekujące się dziećmi specjalnej troski, które do 31 grudnia 1998 r. spełniły wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do tego świadczenia, nawet jeżeli wnioski o świadczenie zgłoszą po tej dacie - czyli:

- kobieta, która do 31 grudnia 1998 r. udowodniła co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy,

- mężczyzna, który do 31 grudnia 1998 r. udowodnił co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy,

a ostatnim ubezpieczeniem dla nich była umowa o pracę.

Osoby urodzone po 31 grudnia 1949, a przed 1 stycznia 1969 r.

Mają prawo do wcześniejszej emerytury, tylko wówczas, jeśli nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego i warunki do uzyskania tej emerytury spełnią do 31 grudnia 2007 r.

Na emeryturę mogą przejść kobiety po osiągnięciu 55 lat, jeżeli ostatnim tytułem do ubezpieczenia społecznego przed złożeniem wniosku o emeryturę była umowa o pracę i: - udowodniły co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo

- udowodniły co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz jednocześnie została uznana za całkowicie niezdolną do pracy.

Warunki wieku, stażu pracy i niezdolności do pracy muszą być spełnione do końca 2007 r. Sam wniosek można złożyć po tej dacie. ZUS przyzna emeryturę, ale jej wypłatę rozpocznie dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy.

Nieco inaczej wyglądają uregulowania dla pracowników tej grupy wiekowej zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w tym w górnictwie i na kolei, twórcom i artystom. Jeżeli wymagany okres składkowy i nieskładkowy (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn) oraz wymagany dla danego stanowiska (branży) okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze osiągnęli nie później niż do 31 grudnia 1998 r. będą mogły przejść na wcześniejszą emeryturę w obniżonym wieku, nawet jeśli ukończą go po 31 grudnia 2007 r., i wówczas rozwiążą umowy o pracę. W tym przypadku, wśród warunków wymaganych do przyznania prawa do emerytury zostało zachowane również rozwiązanie stosunku pracy.

Co trzeba wiedzieć o nowej emeryturze

Nowa emerytura przysługuje wszystkim ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy nie "załapią się" na emerytury wcześniejsze. Uzyskanie prawa do takiej emerytury zostało uzależnione od osiągnięcia minimalnego wieku emerytalnego. Odmiennie zatem od rozwiązań obowiązujących dotychczas prawo do nowej emerytury uzależnione jest wyłącznie od ukończenia 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę. Natomiast bez znaczenia dla ustalenia prawa do nowej emerytury będzie okres pozostawania w ubezpieczeniu, a więc zarówno długość tego okresu (rok czy 25 lat), jak i tytuł ubezpieczenia (zatrudnienie czy prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej).

Nową emeryturę w wieku 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn uzyskają zarówno te osoby, które przystąpiły do jednego spośród otwartych funduszy emerytalnych, jak i te, które do takiego funduszu nie przystąpiły.

Wymiar nowej emerytury

Nowa emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia świadczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku, w jakim dany ubezpieczony przechodzi na emeryturę. Podstawę tę będzie stanowiła suma zwaloryzowanych składek, zapisanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.

Na sumę składek będą składały się składki na ubezpieczenie emerytalne przekazywane przez płatnika składek (część finansowana przez ubezpieczonego i część finansowana przez płatnika składek), a jeżeli ubezpieczony opłaca składki za siebie, np. osoba prowadząca pozarolniczą działalność, całość składek finansowana przez tego ubezpieczonego.

Wzór na świadczenie

Nowa emerytura przysługuje wszystkim ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r., a więc również tym osobom, które nie podlegały poczynając od 1 stycznia 1999r. ubezpieczeniom społecznym, natomiast cały swój staż ubezpieczeniowy przebyły wyłącznie przed tą datą. W takim przypadku na wysokość nowej emerytury przysługującej tym osobom będzie składał się wyłącznie, odpowiednio zwaloryzowany, kapitał początkowy.

W przypadku osób, które zostały objęte ubezpieczeniami społecznymi po raz pierwszy już po 31 grudnia 1998r., podstawę obliczenia nowej emerytury będzie stanowiła wyłącznie kwota składek na ubezpieczenie emerytalne.

Wiek emerytalny danego ubezpieczonego ustala się w dniu przejścia na emeryturę i wyraża w ukończonych latach i miesiącach, natomiast tzw. średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla kobiet i mężczyzn oraz wyraża się w miesiącach.

Tablice trwania życia - uwzględniające średnie dalsze trwanie życia wspólne dla kobiet i mężczyzn, wyrażone w miesiącach dla wieku ubezpieczonego ogłasza co roku, w do 31 marca Prezes Głównego Urzędu Statystycznego.

Trzy czynniki

Przedstawiony sposób ustalania wysokości emerytury odchodzi od pojęcia podstawa wymiaru emerytury i stosowanego sposobu wyliczania wysokości emerytury. Nowa emerytura będzie zależała od trzech czynników spełnionych łącznie:

- od zgromadzonych w ciągu życia i zwaloryzowanych składek na

ubezpieczenie emerytalne, powiększonych o zwaloryzowany kapitał początkowy;