Szczególna praca - wyjątkowa emerytura

Od 30 czerwca zachodzą ważne zmiany w obliczaniu okresu pracy w warunkach szczególnych. Mogą one sprawić, że nie nabędziesz przed 2007 r. - kiedy wejdą w życie emerytury pomostowe - prawa do wcześniejszego świadczenia na dotychczas obowiązujących zasadach. Zmiany dotyczą wielu tysięcy osób zatrudnionych w warunkach szczególnych.

Według Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, w tzw. szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze pracowało w Polsce w 2003 roku 1,8 mln osób, w tym wiele na Śląsku. Do 1998 roku, kiedy przyjęto ustawy wprowadzające reformę emerytalną, przysługiwała im wcześniejsza emerytura. Reforma wprowadziła barierę nie do przejścia: rok 2007. Wówczas mają wejść w życie emerytury pomostowe. Ma je otrzymać 300 tys. osób - zwłaszcza ci, którzy pracują na stanowiskach, na których normy obecności szkodliwych substancji są znacznie przekraczane. Na razie jednak o emeryturach pomostowych jest cicho.

Według ubiegłorocznej informacji CIOP, tylko 600 tys. osób pracujących w szczególnych warunkach będzie mogło przejść na wcześniejszą emeryturę na starych zasadach. Teraz i z tej grupy ubędzie nieco osób - na skutek zmian wprowadzanych od 30 czerwca.

Z niemal dwumilionowej armii uprawnionych do wcześniejszych emerytur trzeba także odliczyć 900 tys. osób - są to przede wszystkim nauczyciele, kolejarze, dziennikarze, artyści, twórcy. Za lata pracy, która do końca 2006 r. nie da im już uprawnień do wcześniejszej emerytury, bo zabraknie im wymaganego wieku lub stażu - otrzymają rekompensaty. Będą to wirtualne pieniądze, powiększające jedynie kapitał początkowy, na podstawie którego obliczy im się zwykłą emeryturę uzyskiwaną w chwili spełnienia warunków stażu i wieku.

Dla kogo przywilej?

Osoby pracujące w tzw. szczególnych warunkach, uprawnione do wcześniejszej emerytury, to bardzo szeroka i zróżnicowana pod względem wymogów prawnych grupa. Wszystkich tych pracowników obejmuje rozporządzenie rządu z 7 lutego 1983 r. "o wieku emerytalnym pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze". Jeśli jesteśmy zatrudnieni w tzw. warunkach szczególnych, możemy nabyć uprawnienia do wcześniejszej emerytury. Musimy jednak spełnić pewne kryteria.

Należą do nich:

* data urodzenia przed 1 stycznia 1949 r., wówczas będziemy mogli przejść na wcześniejszą emeryturę w chwili osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego,

* data urodzenia między 1 stycznia 1949 r. a 31 grudnia 1968 r. Jeśli do grudnia 2006 roku skończymy tyle lat i będziemy mieli taki staż pracy, jaki wymienia przy naszych warunkach pracy rozporządzenie rządu z 7 lutego 1983 r., uzyskamy wcześniejsze świadczenie,

* pracę w szczególnych warunkach wykonywaliśmy na pełnym etacie, stale i w ramach tzw. stosunku pracy. Zalicza się do niego umowę o pracę, mianowanie, powołanie.

Z naszej wiedzy i doświadczeń wynika, że do końca 2006 r. wiele osób nie spełni kryterium wieku (55 lat dla kobiet i 60 dla mężczyzn). Będą miały natomiast wymagany staż (jest to 20 lat w przypadku kobiety i 25 dla mężczyzny, z tego 15 lat w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze). Co dla nich przygotował ustawodawca? Po 1 stycznia 2007 r. osoby te będą mogły przejść na wcześniejszą emeryturę ze względu na zatrudnienie w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze tylko wówczas, jeśli przed 1 stycznia 1999 r. (wejście w życie reformy emerytalnej) uzyskały wszystkie uprawnienia, poza wymaganym wiekiem.

Kogo zalicza się do osób pracujących w warunkach szczególnych

Wcześniejsza emerytura to nie fanaberia, ale rekompensata za lata przepracowane często w ekstremalnych warunkach. Rozporządzenie rządu z 7 lutego 1983 r. "o wieku emerytalnym pracowników..." dzieli zatrudnionych na dwie kategorie: w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Tam możemy znaleźć szczegółowy wykaz uprawnionych.

Dzieli się on na wykaz A (dostępny w ZUS) - dotyczy zwłaszcza pracujących na Śląsku i w Zagłębiu. Każdy, kto znajdzie w nim charakter swojej pracy - jest uprawniony do wcześniejszej emerytury. Jest tu kilka rodzajów pracy w górnictwie, energetyce, w hutnictwie i przemyśle metalowym, w chemii, w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych, w leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym, a także w przemyśle lekkim, transporcie i łączności, gospodarce komunalnej, rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym. Uprawnienia mają także niektóre osoby zatrudnione w przemyśle poligraficznym, w służbie zdrowia i opiece społecznej, hutach szkła, zatrudnieni przy tzw. pracach różnych (jest ich 25 rodzajów).

Wykaz B zawiera inne branże i uprawnionych do wcześniejszej emerytury.

Dział I - lotnictwo, wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna, 15 lat w warunkach szczególnych i musimy być zatrudnieni w chwili uzyskania wieku emerytalnego;

Dział II - porty morskie; wiek emerytalny dla obu płci - 55 lat, reszta jak wyżej;

Dział III - hutnictwo, jak wyżej;

Dział IV

* praca przy azbeście; wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna, 10 lat w warunkach szczególnych;

* górnictwo; wiek emerytalny 50 lat kobieta, 55 lat mężczyzna; trzeba osiągnąć najpóźniej w 5 lat po odejściu z pracy, wymagane 20 lat w warunkach szczególnych;

* strażacy - wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna, 15 lat w "jednostkach ochrony przeciwpożarowej przy czynnościach operacyjno-technicznych", trzeba być zatrudnionym w takich warunkach w chwili uzyskania wieku emerytalnego;

* żołnierze, policjanci, funkcjonariusze służb bezpieczeństwa i więziennictwa - wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna - trzeba osiągnąć najpóźniej w 5 lat po odejściu z pracy; wymagane 15 lat służby;

* celnicy - wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna trzeba osiągnąć w czasie zatrudnienia; wymagane 15 lat służby;

* twórcy i artyści - 15 lat pracy w zawodzie, wiek emerytalny (różny dla różnych zawodów) można osiągnąć w czasie zatrudnienia lub 5 lat po odejściu z pracy; wiek dla poszczególnych zawodów: 40/45 lat (kobieta/mężczyzna): tancerz, akrobata, gimnastyk, ekwilibrysta, kaskader; 45/50 lat: solista wokalista, trębacz (itp. zawody, np. saksofonista), treser zwierząt drapieżnych; 55/60 lat: chórzysta, żongler, klown, aktor, skrzypek, perkusista, pianista (itp.), dyrygent, operator filmowy, fotograf;

* dziennikarze - o ile mają układ zbiorowy pracy; wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna trzeba osiągnąć w czasie zatrudnienia; wymagane 15 lat pracy w zawodzie;

* pracownicy NIK - wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna trzeba osiągnąć w czasie zatrudnienia; wymagane 15 lat pracy w NIK;

* nauczyciele - 1. wiek emerytalny 55 lat kobieta, 60 lat mężczyzna trzeba osiągnąć w czasie zatrudnienia. Wymagane 20/25 lat pracy w zawodzie, z czego 15 lat w oświacie; 2. 30-letni staż pracy w zawodzie, w tym 20 lat w oświacie. W szkolnictwie specjalnym wystarczy 25-letni staż pracy, w tym 20 lat w szkolnictwie specjalnym.

Czy wiesz, co się zmieni 30 czerwca?

Tego dnia nastąpi ważna zmiana w naliczaniu okresu pracy w warunkach szczególnych. Nie będzie się wliczać do okresu zatrudnienia niemal żadnych dni spędzonych poza firmą. Wyjątek - zalicza się tylko urlop wypoczynkowy.

Nie będzie natomiast wliczane zwolnienie lekarskie, urlop zdrowotny, urlop macierzyński - jeśli były udzielane po 14 listopada 1991 r.

UWAGA! Kadrowi będą sprawdzać nie tyle formalne przebywanie z tych powodów poza firmą, ile wypłatę za ten czas wynagrodzenia. Gdybyśmy zatem chorowali przed 14 listopada 1991 r., ale pensja za ten miesiąc była wypłacona pod koniec miesiąca, nikt nam tych dni nie wliczy do okresu pracy w warunkach szczególnych. Nie zostanie także wliczony czas, kiedy byliśmy zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy. Często działo się to w związku z rozwiązaniem umowy o pracę. Co było wówczas dla nas dobrodziejstwem - jeszcze braliśmy pensję, a już nie musieliśmy przychodzić do firmy - teraz stanie się dla wielu osób kłopotem. Ten okres nie podlega zaliczeniu na poczet pracy uprawniającej do wcześniejszej emerytury.

Zadbaj o wpis na świadectwie pracy

Podstawą do uzyskania wcześniejszej emerytury z tytułu tzw. pracy w szczególnych warunkach jest świadectwo pracy. Należy zadbać, by była na nim umieszczona informacja o zatrudnieniu w szczególnych warunkach. Co jeszcze powinno zawierać świadectwo pracy?

Ważne są szczegóły:

* stanowisko pracy podane z działem rozporządzenia rządu z 7 lutego 1983 r. "o wieku emerytalnym pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze",

* wymiar zatrudnienia (musi to być praca pełnoetatowa).

W przypadku likwidacji przedsiębiorstwa, w którym przepracowałeś co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach, należy przetrząsnąć archiwa. W pierwszej kolejności - archiwum firmy, która powstała na gruzach twojego dawnego zakładu, a w następnej kolejności - archiwa wojewody lub właściwego ministra.

ZUS dopuszcza również zeznania świadków - ale praktyka pokazuje, że dopiero w wyniku sprawy przed sądem pracy. Trafimy tam, składając skargę na odmowę uznania przez ZUS zeznań świadków, którzy jako jedyni mogą potwierdzić okres zatrudnienia w szczególnych warunków np. z powodu zniszczenia dokumentów.